Sztuka Leczenia


Wydanie: 2003 / 3-4, (tom: IX)


Jak zbliżyć medycynę konwencjonalną i komplementarną

Materiały z 12th European Symposium of Somatotherapy and 5th European Symposium of Psychosomatic Education
Henryk Sułkowski

Rozważania o medycynie nie tylko klinicznej

Praca omawia obecny status naukowy medycyny klinicznej i współistniejących systemów leczniczych zaliczanych do medycyny komplementarnej, alternatywnej itp. Zwraca uwagę na pozytywne cechy wielu tych systemów, szczególnie homeopatii, i uzasadnia celowość ich wykorzystania według kryterium korzyści dla pacjenta.
Lesław Niebrój

Promocja zdrowia i bezrobocie: zadania praktyki lekarza rodzinnego

Bezrobocie stało się w Polsce problemem społecznym o szczególnej doniosłości. Wpływ bezrobocia na stan zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego został dowiedziony wieloma badaniami. Niniejsze studium dąży do określenia tych specyficznych potrzeb zdrowotnych osób pozbawionych pracy, które winny być rozpoznane przez lekarzy lub pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej oraz opisuje sposoby wdrożenia praktyk z zakresu promocji zdrowia wśród bezrobotnych pacjentów praktyk lekarza rodzinnego. W szczególności wskazuje się na zadania pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej oraz konieczność współpracy pracowników ochrony zdrowia z odpowiednimi instytucjami społecznymi w celu rozwiązywania problemów związanych z bezrobociem. Dowodzi się także potrzeby odpowiedniej edukacji personelu podstawowej opieki zdrowotnej oraz udzielenia wsparcia poczynaniom z zakresu promocji zdrowia w praktyce lekarza rodzinnego.
Marek Motyka

Zasoby osobiste determinujące zdrowie

Artykuł dotyczy psychicznych uwarunkowań zdrowia. Stawiając znak równości pomiędzy tzw. niespecyficznymi czynnikami terapeutycznymi opisywanymi w psychoterapii a tzw. zasobami osobistymi opisywanymi w psychologii zdrowia, autor w oparciu o wyniki przeprowadzonej przez siebie, obszernej analizy literatury przedmiotu, przedstawia własną propozycję rozumienia elementarnych czynników terapeutycznych - jako ważnych zasobów osobistych jednostki odnoszących się do trzech istotnych wymiarów sposobu doświadczania przez nią siebie i świata. Wymiary te to: • Poczucie Siły (składają się na nie czynniki: „Poczucie wsparcia”, „Poczucie mocy osobistej”, „Poczucie rozumienia sytuacji” oraz „Poczucie sensu”) • Mobilizacja emocjonalna (składają się na nią czynniki: „Pozytywna motywacja”, „Nadzieja”, „Humor”) • Stopień autoekspresji (składają się nań czynniki: „Odreagowanie” oraz „Otwartość”). W referacie autor omawia i bliżej charakteryzuje wymienione czynniki.
Piotr Słowik

Stres psychologiczny w ujęciu relacyjnym - wybrane koncepcje

W artykule zostanie omówiony najpierw ogólny zarys problematy ki stresu, a następnie zostaną przed stawione kierunki najnowszych koncepcji związanych ze stresem psychologicznym. Obecnie wielu badaczy najczęściej odwołuje się do koncepcji relacyjnych. Dlatego też w artykule w głównej mierze będzie omówiona relacyjna koncepcja stresu psychologicznego. W koncepcji tej stres jest rozumiany jako szczególna forma relacji pomiędzy podmiotem i otoczeniem. W tym ujęciu podkreśla się także znaczenie poszczególnych zdarzeń dla danej osoby, rolę procesów oceny poznawczej i zasobów jednostki. Takie podejście najbardziej wyraźne jest w koncepcji transakcyjnej stresu zaproponowanej przez R. S. Lazarusa. Zostaną także zasygnalizowane podejścia innych badaczy nawiązujących do nurtu relacyjnego.
Józef Kocur, Wiesława Trendak

Ból jako zjawisko somatyczne i  psychiczne

Ból jako problem psychobiologiczny staje się w  ostatnim czasie przedmiotem coraz większego zainteresowania. Jest to wynik nie tylko zwrotu w  kierunku większej humanizacji medycyny, ale także głębszego poznania patofizjologii bólu i  wprowadzenia nowych metod leczenia. W  pracy przedstawiono podstawowe elementy składowe bólu, patofizjologiczne mechanizmy powstawania odczuć i  wyrażania bólu, możliwości i  sposoby terapii. Zwrócono uwagę na somatogenne i  psychogenne aspekty bólu ze względu na różną ich etiologię, odmienny patomechanizm, zróżnicowaną symptomatologię i  inne sposoby leczenia. Wśród bólów somatogennych poddano szczegółowej analizie bóle neuropatyczne spowodowane zmianami organicznymi i  czynnościowymi w  układzie nerwowym , a  w  grupie zespołów bólowych psychogennych – bóle psychosomatyczne i  inne, związane z  osobowością i  ostrą lub przewlekłą reakcją na stres. Przedstawiono także współczesne metody leczenia bólu oparte o ośrodkowe i  obwodowe mechanizmy powstawania, przenoszenia i  percepcji bólu w  terapii farmakologicznej i  koncepcje psychoanalityczne w  leczeniu niefarmakologicznym.
Beata Tęcza

Zasady doboru muzycznej recepty w muzykoterapii

Muzyka, jak każdy inny rodzaj sztuki, posługuje się naturalnym, surowym materiałem, który jest przekształcany drogą selekcji i organizacji w intensywny i skoncentrowany środek wyrazu i oddziałuje na sferę emocjonalną odbiorcy. Fakt ten uzasadnia istnienie muzykoterapii, której głównym problemem jest taki dobór "muzycznej recepty" aby była ona maksymalnie efektywna terapeutycznie. Z wyników badań, które przeprowadziłam na grupie 207 osób wynika, że istnieją istotne statystycznie różnice indywidualne, które wskazują, że postawa twórcza pacjenta różnicuje wrażliwość na określone środki wyrazu ekspresyjnego w muzyce. Zmienne, które różnicują wrażliwość na natężenie ekspresji emocjonalnej w muzyce to wiek i wykształcenie muzyczne. Z wyników badań wynikają pewne wnioski dotyczące zasad doboru "muzycznej recepty": - w muzykoterapii byłaby uzasadniona tak manipulacja aplikowanymi środkami wyrazu w muzyce (forma, instrumentacja, harmonia, metrum, dynamika, agogika, melodyka, tempo, rytm) ażeby ich zbiór odnosił się do zbioru, na który pacjent jest rzeczywiście wrażliwy. Tylko taka "muzyczna recepta" może być skutecznym wsparciem w terapii (w sensie jej większej efektywności), - w doborze utworów muzycznych w muzykoterapii wydaje się zasadne wykorzystanie informacji z powyższych badań dotyczących wrażliwości na natężenie ekspresji emocjonalnej w muzyce w poszczególnych grupach różnych pod względem wieku, wykształcenia muzycznego, nasilenia postawy twórczej. - zbiór utworów uspokajających (w nurcie psychofizjologicznym) i pobudzających (w nurcie psychologicznym) powinien być różny w zależności od wrażliwości na ekspresyjność w muzyce pacjenta.
Lechosław Gapik, Joanna Kosmala

Wpływ czynników psychologicznych związanych z diagnozą i operacyjnym leczeniem choroby nowotworowej na aktywność komórek NK

Aktywność komórek NK stanowi jeden z najważniejszych czynników odporności przeciw-nowotworowej organizmu. Ich rola polega przede wszystkim na ograniczaniu tworzenia się spontanicznych przerzutów, a więc aktywność komórek NK odgrywa szczególnie ważną rolę u osób cierpiących na chorobę nowotworową, zwiększając szanse na dłuższy okres remisji choroby. Istnieją również przypuszczenia, że komórki NK mogą kontrolować wczesne etapy rozwoju guza. Wyniki badań dowodzą, że czynniki psychologiczne są ważnym elementem warunkującym aktywność komórek NK. W niniejszej pracy zaprezentowano wyniki badań, które wskazują, że stres związany z procesem diagnozowania oraz operacyjnym leczeniem choroby nowotworowej może stanowić istotny czynnik redukujący aktywność komórek NK.
Jadwiga Berezowska-Pogoń

Zastosowanie techniki EMDR w pracy z pacjentami kardiologicznymi

Jest rzeczą wiadomą, że choroba somatyczna, zaskakująca człowieka w pełni jego aktywności życiowej, zagrażająca życiu lub zdrowiu (zwłaszcza gdy diagnoza jest szokująca dla chorego, a tak często zdarza się w chorobach układu krążenia), może być uważana za wydarzenie krytyczne, prowadzące często do powstania ostrego kryzysu (za. P. Słowik, 1997). Wnikliwy wywiad psychologiczny może jednak ujawnić występowanie także w życiu chorego wcześniejszych, traumatycznych zdarzeń, co jest szczególnie ważne ze względu na fakt, iż objawy PTSD mogą stanowić czynniki ryzyka chorób układu krążenia lub być mylone z objawami depresji endogennej, początkami psychozy lub prostą reakcją na sytuację choroby. W tym świetle szczególnie ważna wydaje się być terapia stresu pourazowego. Artykuł dotyczy stosowanej przez autorką u pacjentów kardiologicznych metody terapii krótkoterminowej, mającej na celu odzyskanie równowagi sprzed kryzysu - techniki EMDR, wprowadzonej w 1989 r. przez Francine Shapiro (USA) - polegającej na desensytyzacji i przeorganizowaniu emocjonalnych doznań traumatycznych przy użyciu symetrycznej stymulacji OUN. Warunki hospitalizacji dają pacjentowi poczucie bezpieczeństwa i sprzyjają kontroli postępów w terapii. Zaskakująco pozytywne rezultaty, trwałe i osiągane w krótkim czasie, pozwalają na znaczny spadek napięcia emocjonalnego, poprawę samooceny - odbarczając pacjenta z niejednokrotnie wiele lat trwających dolegliwości emocjonalnych - otwierają drogę do zdrowienia somatycznego.
Józef Kocur, Dariusz Szczęsny

Współwystępowanie depresji i otępienia u osób w wieku podeszłym

Depresja należy do najczęściej rozpoznawanych dysfunkcji psychicznych u osób w podeszłym wieku. Wynika to m. in. z większej kumulacji czynników ryzyka, w tym specyficznej sytuacji psychologicznej i środowiskowej, narastającego pogorszenia funkcji fizjologicznych i częstszego występowania chorób i zaburzeń somatycznych. Samo rozpoznanie depresji u osób starszych jest jednak trudne, ponieważ wyrazistość typowych dla depresji zaburzeń zmniejsza się wraz z wiekiem. Według niektórych danych aż około 40% przypadków depresji u osób w wieku podeszłym pozostaje nierozpoznanych lub rozpoznanych niewłaściwie. Łączne występowanie depresji i otępienia szacuje się na 15-40%, a u osób w wieku podeszłym nawet na 60% przypadków, które zwykle przejawiają się pod postacią depresji w przebiegu pierwotnego otępienia lub zespołu otępiennego w toku pierwotnej depresji. Istnieją jednak dość liczne sytuacje, w których nie udaje się jednoznacznie ustalić nie tylko pierwotnego zespołu, ale także odróżnić depresji od otępienia. Zaburzenia o takim obrazie klinicznym określane są jako poznawcze zaburzenia afektywne (cognitive affective disorders) lub jako zespoły otępienno – depresyjne (dementia – depression syndrome).
Józef Kocur, Wiesława Trendak

Aktywność fizyczna i sport a zdrowie psychiczne

W pracy przedstawiono wskazania i przeciwwskazania do uprawiania sportu przez osoby niepełnosprawne psychicznie. Wskazano na zależności między stanem psychicznym a sprawnością i aktywnością motoryczną , również w aspekcie wykorzystywania aktywności ruchowej o charakterze sportowym jako formy profilaktyki i leczenia w ramach np. psychokinezyterapii. Zwrócono także uwagę na wpływ środków psychoaktywnych na wydolność psychofizyczną oraz na zagrożenia związane z następstwami stosowania leków o działaniu ośrodkowym przez osoby uprawiające sport.
Zofia Dołęga

Płeć jako predyktor problemów i zaburzeń rozwojowych

Problemy i zaburzenia rozwojowe można podzielić na: eksternalizowane (np. zaburzenia w zachowaniu), internalizowane (lęk i depresja) i mieszane (nadpobudliwość z deficytem uwagi). Analizując związki płci z problemami i zaburzeniami rozwojowymi w okresie dzieciństwa i adolescencji zauważa się znacznie wyższą częstotliwość problemów rozwojowych po stronie chłopców niż dziewcząt. Zjawisko to tłumaczy się najczęściej z punktu widzenia teorii biologicznych (genetycznej, teorii hormonów prenatalnych) lub z punktu widzenia teorii społecznych. Jedyną grupą zaburzeń częstszych u dziewcząt niż u chłopców są zaburzenia o zinternalizowanym charakterze z okresu dorastania. Ponieważ za istotny ich predyktor uznaje się poczucie samotności, niektóre badania empiryczne próbują wykazać, że dziewczęta i kobiety charakteryzują się większą skłonnością do przeżywania poczucia samotności a tym samym do depresji. Jednak badania własne, prowadzone z użyciem Skali do Badania Samotności (SBS) w okresie dorastania (N=923; K=486, M=437; 12-19 lat) tego nie potwierdziły.
Anna Trzcieniecka-Green, Kamilla Bargiel-Matusiewicz, Monika Bąk-Sosnowska, Alicja Michalak

Znaczenie nauczania psychologii dla relacji lekarz-pacjent

W ostatnim okresie coraz większe znaczenie w opiece medycznej zyskuje model biopsychospołeczny. Zakłada on całościowe podejście do pacjenta oraz docenianie jego stanu psychicznego, psychicznego także ogółu czynników, które stan ten warunkują oraz ich wzajemnych powiązań. W pracy lekarza istotne miejsce zajmuje relacja pomiędzy nim a pacjentem dokonująca się na wielu płaszczyznach. Spotkanie z pacjentem ma zawsze charakter międzyludzki. Pacjent uczestniczy w nim jako osoba i oczekuje uwzględnienia swych obaw, emocji, poglądów oraz dążeń. Studenci powinni zgłębiać nie tylko zasady rządzące spostrzeganiem człowieka czy prawidłowościami jego rozwoju, ale również widzieć ich praktyczne zastosowanie dla kontaktu z pacjentem, skuteczności zabiegów leczniczych i radzenia sobie z własnymi problemami i obciążeniami w pracy zawodowej. Tego typu zadanie może spełnić program nauczania, odwołujący się do doświadczeń własnych studentów i weryfikujący rozpowszechnione błędne przekonania dotyczące natury ludzkiej. Aby skutecznie leczyć i pielęgnować ludzi, absolwenci kierunków medycznych potrzebują znajomości zachowań człowieka wykraczającą poza wiedzę zdroworozsądkową. Znajomość reakcji człowieka na stres, chorobę, śmierć, a także podstawowych metod pomocy psychologicznej i komunikacji jest niezbędna w praktyce klinicznej.
Agnieszka Konieczna

Poczucie krzywdy i bezradności u osób niepełnosprawnych ruchowo

Artykuł jest próbą spojrzenia na chorobę przewlekłą w kontekście takich przeżyć jak poczucie krzywdy i bezradności. Przedstawia główne przyczyny utrwalania się tych przeżyć w psychice człowieka, a także procesy sprzyjające uwalnianiu się od nich. Szczególną uwagę zwrócono na problem wybaczania i wtórnych nadużyć, czyli wywierania presji na osoby skrzywdzone.
Beata Pastwa-Wojciechowska

Psychologiczne uwarunkowania zawodu adwokata, sędziego i prokuratora

Głównym celem przeprowadzonych badań własnych była prezentacja psychologicznych uwarunkowań wykonywania zawodu adwokata, sędziego i prokuratora. Te trzy grupy poddano badaniom psychologicznym w celu określenia poziomu empatii, typu zachowania A, makiawelizmu i lęku. Innym celem badań było określenie ustosunkowań adwokatów, sędziów i prokuratorów do zachowań kontrowersyjnych z moralnego punktu widzenia i/lub zabronionych prawnie. Łącznie przebadano 300 osób (mężczyzn i kobiet) – 100 adwokat ów, 100 sędziów i 100 prokuratorów. Wykorzystano w badaniach pięć metod badawczych w następującej kolejności Kwestionariusz Rozumienia Empatycznego (KRE) A. Węglińskiego, Kwestionariusz Wzorów Zachowania (BWZ) K. Wrześniewskiego, Kwestionariusz Makiawelizmu R. Christi i F. L. Geise, Arkusz Samopoznania R. B. Cattella i Skala Percepcji Dewiacji w Społeczeństwie A. Siemaszki. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły się zgodnie z postawionymi założeniami i pytaniami.
Agata Krupa, Katarzyna Sitnik, Barbara Szczyrba, Agnieszka Ociepka, Kamilla Bargiel-Matusiewicz

Bajka jako metoda pracy nad deficytami emocjonalnymi

Wykorzystywanie opowiadań, bajek i baśni dla celów edukacyjnych czy niosących pomoc w radzeniu sobie z konfliktami wewnętrznymi ma długą tradycję. Stosunkowo niedawno stały się również metodą interwencji terapeutycznej. Bajki czy opowieści terapeutyczne stosuje się, aby naświetlić pacjentowi nowe możliwości, pobudzić jego zdolności do radzenia sobie z problemem, a także by zasiewać odpowiednie sugestie czy dawać nadzieję na szczęśliwe zakończenie, czyli takie, jakie zostało przedstawione w bajce. Uzasadnieniem do stosowania w terapii komunikacji pośredniej poprzez użycie języka bajki, metafory, symbolu jest to, że język ten przekracza poziom świadomości i dociera do nieświadomości pacjenta. A nieświadomość to potężny czynnik, który z tą samą siłą wpływa na zachowanie zarówno dziecka, jak i dorosłego pacjenta. Komunikowanie się w terapii poprzez bajkę nie zmusza do bezpośredniej konfrontacji pacjenta z przedstawionym problemem, przez co nie uaktywnia się opór pacjenta wobec zmiany. Tworzone na potrzeby terapii opowieści, bajki terapeutyczne mówią o konfliktach wewnętrznych i lękach dręczących pacjenta w sposób, pozwalający na rozumienie ich na poziomie podświadomym. Celem bajek psychoterapeutycznych jest redukcja lęku powstałego w wyniku negatywnego doświadczenia czy niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych. Bajka terapeutyczna pozwala oderwać się od rzeczywistości i zobaczyć problemy z innej perspektywy, np. wpisane w losy innych ludzi, zwierząt czy bajkowych postaci; ułatwia wystąpienie mechanizmów: naśladownictwa, identyfikacji i przewarunkowania; dowartościowuje pacjenta, daje mu wsparcie, przekazuje nową wiedzę, stymulując nowy sposób myślenia i wskazując sposoby radzenia sobie. Słuchanie bajki jest pierwszym krokiem ku zmianie, początkowo dokonywanej w wyobraźni, a potem zdobyte dzięki bajce umiejętności mogą być sprawdzone w rzeczywistym świecie.
Emilia Dolata

Twarz ludzka jako instrument budowania relacji interpersonalnych

Ważnym elementem realizacji postulatu humanizacji medycyny jest dążenie do budowania właściwych stosunków interpersonalnych przy wykorzystaniu werbalnych i pozawerbalnych środków. Jednym z narzędzi kreacji relacji jest twarz i ją właśnie czynię przedmiotem swych analiz, które przeprowadzam nie tyle na poziomie czysto deskryptywnym co raczej na funkcjonalnym . Poszukując odpowiedzi na pytanie, dlaczego twarz jest tak znacząca w komunikacji, koncentruję się na jej funkcjach, zwłaszcza w zakresie przekazywania afektu. Szczególnie akcentuję fakt, że zdolności kodowania i dekodowania ekspresji mimicznych mają złożone podłoże i są pochodną wielu determinant wynikających z jakości emitowanego wyrazu, kontekstu emisji oraz właściwości odbiorcy. Oprócz ruchów wyrazowych istotne znaczenie w budowaniu relacji odgrywają inne rodzaje komunikatów przekazywanych przez twarz, pozwalające na zdiagnozowanie znajomości, identyfikację partnera, rozpoznanie płci, wieku, ruchów towarzyszących mowie. Dane te, jak sugerują współczesne modele, przetwarzane są w przynajmniej częściowo izolowanych kanałach systemu poznawczego.