Sztuka Leczenia

Wydanie: 2016, nr 1

Spis treści

Od redakcji

ARTYKUŁY TEORETYCZNE I PRZEGLĄDOWE / THEORETICAL AND REVIEW ARTICLES

Rola zaangażowania poznawczego w rozwoju po traumie u osób zmagających się z przewlekłymi chorobami somatycznymi

Wyniki badań prowadzonych w ostatnich latach dostarczają dowodów na to, że doświadczanie negatywnych wydarzeń życiowych, w tym przewlekłej choroby somatycznej, wiąże się z występowaniem pozytywnych zmian, wyrażanych w postaci potraumatycznego rozwoju/wzrostu. Obejmują one zmiany w percepcji siebie, relacjach z innymi i sferze duchowej. Wśród uwarunkowań potraumatycznego rozwoju szczególną rolę przypisuje się aktywności poznawczej (przetwarzaniu poznawczemu), ujawnianej w postaci ruminowania o przeżytym zdarzeniu. Ruminacje, szczególnie te o charakterze refleksyjnym, mogą przyczynić się do wystąpienia pozytywnych zmian potraumatycznych bezpośrednio lub pośrednio, sprzyjając podejmowaniu bardziej skutecznych strategii radzenia sobie z doświadczonym wydarzeniem i jego następstwami. W artykule przedstawiono rolę przetwarzania poznawczego, a przede wszystkim ruminacji w występowaniu pozytywnych zmian potraumatycznych u osób zmagających się z przewlekłymi chorobami somatycznymi.

Zmaganie się z nieuleczalną chorobą – mobilizacja osobistych potencjałów zdrowia

Kontakt i obserwacja ludzi cierpiących wiąże się z nieodpartym pytaniem, skąd ludzie czerpią siły do tak heroicznej walki. Koncepcja mobilizacji osobistych potencjałów zdrowia stanowi próbę wyjaśnienia takich zachowań. Jej podstawy teoretyczne odwołują się do modelu bio-psychospołecznego zdrowia, w którym ważne są dwa pojęcia, tj. dynamicznej równowagi i potencjału zdrowia. Dążenia chorego człowieka do zaspokojenia trzech podstawowych potrzeb – poczucia wpływu na leczenie, potrzeby wsparcia społecznego oraz zachowania nadziei – są powiązane z mobilizacją potencjałów w wymiarach psychicznym, społecznym i duchowym. Mobilizacja może obejmować wszystkie wymiary, lecz zmaganie się z poważną czy nieuleczalną chorobą rozgrywa się głównie w wymiarze duchowym. Czy osoba cierpiąca doświadczy pozytywnych emocji, osiągnie spokój ducha i zachowa nadzieję, zależy od jej zdolności do zmobilizowania dostępnych potencjałów, znalezienia poczucia sensu życia i wartości cierpienia i potraktuje swoją sytuację jako wyzwanie – innymi słowy, czy skoncentruje się na działaniach ukierunkowanych na transcendencję transpersonalną czy intrapersonalną.

Rehabilitacja lecznicza zaburzeń psychosomatycznych w ramach prewencji rentowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Doświadczenia lekarza psychiatry

Wzrost zachorowalności na choroby psychosomatyczne, zwane cywilizacyjnymi, oraz wskaźnika rentowania (jednego z najwyższych w Europie) stał się powodem do uchwalenia aktów prawnych, w tym Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z 13 października 1988 r. oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 12 października 2001 w sprawie szczegółowych zasad i trybu kierowania przez ZUS na rehabilitację leczniczą oraz udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne. Powyższe akty prawne spowodowały, że powstały w 1999 roku Instytut Zdrowia Człowieka podjął, jako jeden z pierwszych w Polsce, szeroko zakrojoną działalność naukowo-organizacyjną zmierzającą do utworzenia pierwszego Oddziału Rehabilitacji Schorzeń Psychosomatycznych. Autor był w tym czasie członkiem Rady Naukowej Instytutu i współautorem programu rehabilitacji zaburzeń psychosomatycznych. Strategicznym założeniem programu było spełnienie 5 zasadniczych celów, a mianowicie: 1. powszechności, 2. dostępności, 3. kompleksowości, 4. ciągłości, 5. współodpowiedzialności pacjenta. W artykule przedstawiono realizację programu, który jest prowadzony od roku 2005, oraz opracowan psychosomatycznych. Rehabilitacja stacjonarna obejmowała następujące grupy pacjentów wg ICD-10: F.30–F.39 (co czwarty); F.40–F.48 (większość); F.06–F.07 (co dziesiąty). Ocena skuteczności realizowanego programu, mierzona orzeczeniem zdolności do pracy, wynosiła odpowiednio: 78% w schorzeniach F.40–F.48; 64% w chorobach F.30–F.39 oraz 42% w rozpoznaniach F.06–F.07. W opracowaniu zwrócono uwagę na fakt, że u znaczącego odsetka rehabilitowanych czynnikiem etiologicznym zaburzeń psychosomatycznych jest przewlekły stres zawodowy.

PRACE EMPIRYCZNE I DONIESIENIA Z BADAŃ / EMPIRICAL STUDIES AND RESEARCH REPORTS

Wybrane psychospołeczne korelaty lęku przedporodowego – znaczenie dla praktyki położniczej

Wprowadzenie: Poród będący momentem wieńczącym okres ciąży jest sytuacją zwrotną, przy której obok pozytywnych emocji, związanych z wizją macierzyństwa, u prawie wszystkich kobiet pojawia się strach lub lęk.

Cel pracy: Przeprowadzone badania dotyczyły analizy zjawiska lęku przedporodowego i jego związku z wybranymi czynnikami psychospołecznymi i socjodemograficznymi u kobiet ciężarnych.

Grupa badana: W badaniu zastosowano dobór celowy – było to 98 kobiet w ciąży.

Narzędzia: W badaniu użyto następujących narzędzi badawczych: Kwestionariusz Nadziei na Sukces (Snyder, w polskiej adaptacji M. Łaguny, J. Trzebińskiego i M. Zięby), Kwestionariusz Lęku Porodowego L. Putyńskiego i M. Paciorka, Kwestionariusz BHI-R J. Trzebińskiego i M. Zięby oraz kwestionariusz własny.

Wyniki: Analiza statystyczna wykazała związek lęku przedporodowego z: nadzieją podstawową, samopoczuciem w ciąży, lękiem przed zabiegami medycznymi, poziomem zaufania do personelu medycznego oraz wspomnieniem bólu z poprzedniego porodu. Natomiast zidentyfikowano brak istotnych statystycznie związków pomiędzy lękiem przedporodowym a zmiennymi socjodemograficznymi (wiekiem, wykształceniem, poziomem bezpieczeństwa finansowego, miejscem zamieszkania i etapem ciąży), nadzieją na sukces, poziomem stresu w ciąży, wsparciem ze strony partnera. Dyskusja: Sytuacja porodu jest niezwykle złożona. W warunkach polskich istnieje silne przeświadczenie o konieczności rodzenia w szpitalu – jako bezpiecznym sposobie zakończenia ciąży, co odzwierciedla sposób postrzegania sytuacji porodu. Kobiety traktują go jako sytuację niezależną od ich własnego działania, z dominującym brakiem poczucia wpływu na jego przebieg i poczuciem silnej zależności od działania personelu medycznego. Znalazło to odzwierciedlenie w przeprowadzonych badaniach.

Wnioski: Wyniki badania dostarczają praktycznych wskazówek, które mogą zostać wykorzystane przy konstruowaniu programów wsparcia oraz programów psychoedukacyjnych dla kobiet w ciąży.

Zespoły medycznie niewyjaśniane – poszukiwanie wspólnych uwarunkowań na przykładzie PMS i CFS

Według literatury przedmiotu, około 15% pacjentów lekarzy pierwszego kontaktu i około 50% pacjentów chorych przewlekle doświadcza uporczywych objawów fi zycznych, które nie mają uzasadnienia medycznego, są często związane z wysokim poziomem dystresu, ograniczoną sprawnością, zużyciem zasobów zdrowia. Każdy zespół objawów ma właściwe dla siebie cechy diagnostyczne i defi nicję operacyjną. Obserwuje się zjawisko współwystępowania syndromów. Ok. 96% pacjentów ma równocześnie kilka diagnoz różnych syndromów. Jedną z hipotez wyjaśniających jest założenie o istnieniu jednego wspólnego latentnego czynnika. Weryfi kacji tego założenia dokonano w oparciu o badania nad zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i przewlekłego zmęczenia (CFS). Celem prezentowanych badań jest określenie związków między wybranymi zespołami objawów oraz ich uwarunkowań w paradygmacie biopsychospołecznym. 149 kobiet w wieku 18–27 przebadano następującymi kwestionariuszami: PSST (zespół napięcia przedmiesiączkowego), CFSQ (przewlekłe zmęczenie), NEO-FFI (osobowość), PTS (temperament), TPI (emocje negatywne), KAS (aprobata społeczna). Przyjęty model zmiennych wyjaśnia: 1. w PMS 28,4% zmienności wyników, przy czym najistotniejsze są: neurotyczność (β = 0,300) i emocje negatywne (β = 0,270); 2. w CFS 55% zmienności wyników, przy czym najistotniejsze są: emocje negatywne (β = 0,398) i neurotyczność (β = 0,394). Wśród uwarunkowań biopsychospołecznych najistotniejsze znaczenia ma nasilenie neurotyczności i negatywna emocjonalność.

Skłonność do zachowań autodestruktywnych a prężność psychiczna młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym

Dysfunkcjonalność systemu rodzinnego często predysponuje do pojawienia się trudności przystosowawczych nastolatków. Jednak z drugiej strony może uaktywnić w nich skrywane zasoby do skutecznego poradzenia sobie z psychologicznie trudną sytuacją. Celem badań jest odpowiedź na następujące pytania: 1. Jaki jest poziom tendencji do zachowań autodestruktywnych i prężności psychicznej młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym? 2. Jaki jest poziom prężności psychicznej badanych z uwagi na nasilenie tendencji do zachowań autodestruktywnych? Przebadano 72 osoby w wieku 16–19 lat (M = 17,19; SD = 0,85) za pomocą ankiety socjodemografi cznej, Testu Przesiewowego Bieka, Skali Chronicznej Autodestruktywności (CSDS) K. Kelley oraz Skali Pomiaru Prężności (SPP-18) N. Ogińskiej-Bulik i Z. Juczyńskiego. Z rezultatów badań wynika, że młodzież z rodzin alkoholowych cechuje umiarkowany poziom prężności psychicznej oraz skłonności do zachowań autodestruktywnych. Młodzież ta stanowi grupę niejednorodną i pomiędzy badanymi istnieją różnice istotne statystycznie zarówno w poziomie prężności psychicznej, jak i w nasileniu poziomu tendencji autodestruktywnych. Młodzież o niższym nasileniu zachowań autodestruktywnych, cechuje się istotnie wyższym poziomem prężności psychicznej.

Kondycja zdrowotna młodych dorosłych a troska o zdrowie i strategie radzenia sobie ze stresem

Cel: Ocena zależności pomiędzy stanem zdrowia młodych dorosłych a prezentowanymi strategiami radzenia sobie ze stresem.

Metoda: Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia Goldberga (GHQ-28), Kwestionariusz Zaburzeń Psychosomatycznych Tylki, Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem Carvera i wsp. oraz Skali Troski o Zdrowie Rosińskiej. W badaniach uczestniczyło 100 młodych dorosłych.

Wyniki: Zanotowano występowanie dodatnich związków pomiędzy poszczególnymi skalami GHQ-28 a strategiami: zwrot ku religii, koncentracja na emocjach i ich wyładowanie, odwracanie uwagi i zaprzestanie działań. Ujemne zależności wykryto między strategiami: aktywne radzenie sobie, unikanie konkurencyjnych działań, pozytywne przewartościowanie oraz akceptacja. Zaobserwowano zależności między wskaźnikami zaburzeń psychosomatycznych a: powstrzymywaniem się od działania, zwrotem ku religii, akceptacją, zaprzeczaniem, odwracaniem uwagi, zaprzestaniem działań, aktywnym radzeniem sobie, planowaniem, pozytywnym przewartościowaniem i rozwojem oraz zażywaniem alkoholu lub innych środków psychoaktywnych.

Wnioski: Młodzi dorośli stosują aktywne i unikowe strategie radzenia sobie. Badania są wstępem do dalszych analiz nad różnymi korelatami dbałości o zdrowie, której elementem jest radzenie sobie ze stresem.

RECENZJE I SPRAWOZDANIA

Kamil Janicki, Epoka hipokryzji. Seks i erotyka w przedwojennej Polsce

Ruth Mazo Karras, Seksualność w średniowiecznej Europie

XXII Ogólnopolska Konferencja Naukowa Medycyny Psychosomatycznej

Zebranie Sprawozdawczo-Wyborcze Sekcji Medycyny Psycho somatycznej (SMP PTL)

LISTY DO REDAKCJI, POLEMIKI I WSPOMNIENIA / LETTERS TO EDITOR, POLEMICS AND MEMOIRS

List od Redaktora Naczelnego „Sztuki Leczenia” 2011–2015

Wskazówki dla autorów

Guidelines for Authors